امروزه، استرس یا فشار روانی، یكی از مسائل همه گیری است كه انسانها به آن مبتلا می‌باشند. دامنه نفوذ استرس از زندگی فردی به زندگی سازمانی سریع است. عوامل فشار روانی (استرس زاها)، هرآنچه كه باشند، در موقعیت های مختلف آثار و عواقبی را برای انسان به همراه دارند. در این میان، مدیران را یكی از حساسترین قشرها در برابر فشار روانی معرفی نموده اند. (ابزری، 1379، ص 115)

تحقیق حاضر به منظور ارزیابی عوامل استرس زای شغلی مدیران آموزشی دبیرستانهای شهر تهران تهیه و تدوین گردیده است. برای انجام این تحقیق، یك سوال اصلی و سه فرضیه فرعی تدوین گردید كه سوال اصلی عبارتست از: از نظر مدیران آموزشی، از عوامل امكانات فیزیكی نامناسب، سنگینی كار، عدم امكان رشد حرفه ای، روابط نامناسب كاری، ویژگیهای نقش و مسائل و مشكلات مالی، كدام تاثیر بیشتری در ایجاد استرس دارند؟

در فرضیات فرعی تحقیق به مقایسه نظرات مدیران زن و مرد، متخصص و غیرمتخصص و بر سابقه و كم سابقه پرداخته شده است جامعه آماری تحقیق، شامل كلیه مدیران مدارس متوسطه شهر تهران در سال تحصیلی 82-81 می باشد، كه از بین آنها، 174 نفر از طریق روش نمونه گیری تصادفی- سهمیه ای با استناد به جدول مورگان انتخاب شدند، به منظور انجام پژوهش، پرسشنامه ای با 35 سوال از نوع بسته با استفاده از مقیاس پنج گزینه‌ای لیكرت، در بین مدیران مدارس پنج منطقه از مناطق 19 گانه آموزش و پرورش تهران توزیع گردید و پس از جمع آوری و طبقه بندی اطلاعات، با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

نتایج حاصل از آزمون سوال تحقیق نشان داد كه میزان اهمیت و تاثیر عوامل فشارزا به صورت زیر می باشد: مسائل و مشكلات مالی (با میانگین رتبه ای 59/4 بعنوان مهمترین منبع فشارزا)، عدم امكان رشد حرفه ای (با میانگین رتبه ای 71/3)، روابط نامناسب كاری (با میانگین رتبه ای 47/3)، سنگینی كار (با میانگین رتبه ای 40/3)، ویژگیهای نقش (با میانگین رتبه ای 14/3) و امكانات فیزیكی نامناسب (با میانگین رتبه ای 70/2 بعنوان كم اهمیت ترین منبع فشارزا). در مورد فرضیات فرعی: 1- تفاوت بین دیدگاه مدیران آموزشی زن و مرد راجع به عوامل استرس زا فقط در مورد عامل روابط نامناسب كاری معنادار است. 2- تفاوت بین دیدگاه مدیران آموزشی متخصص و غیرمتخصص فقط در مورد عامل سنگینی كار معنادار است. 3- تفاوت بین دیدگان مدیران با سنوات خدمت كم و سنوات خدمت زیاد معنادار نیست.

فهرست مطالب

فصل اول- كلیات تحقیق

مقدمه......................................................................... 1

بیان مساله.............................................................................. 2

ضرورت و اهمیت موضوع.............................................................. 3

اهداف پژوهش.......................................................................... 4

سوال و فرضیات پژوهش........................................................ 5

تعریف واژه های اساسی................................................................. 6

فصل دوم- مبانی نظری تحقیق

مقدمه............................................................................... 9

تاریخچه استرس........................................................................ 10

استرس..................................................................... 13

ماهیت فشار روانی.................................................................. 15

نظریه های استرس...................................................... 16

استرس بعنوان پاسخی درونی.......................................................... 16

عوامل محیطی استرس.............................................................. 18

استرس بعنوان كنش متقابل....................................................... 18

مدل خبرپردازی................................................ 20

مقابله بعنوان پاسخی درونی.................................................. 21

مقابله متكی بر منابع محیط...................................................... 22

مقابله از راه كنش متقابل........................................... 22

فیزیولوژی فشار روانی.............................................. 23

شخصیت نوع B,A................................................ 26

علائم و نشانه های استرس................................................ 27

عوامل موثر در تشدید یا كاهش فشار روانی................................... 29

علل استرس................................................................... 30

ده فرمان برای كنترل استرس................................... 32

استرس شغلی.................................................... 34

تقسیم بندی مشاغل برحسب استرس................................... 36

رابطه میان استرس و قابلیت اجرای كار................................... 37

عوامل استرس زای شغلی............................................................... 39

1. حوزه اجتماعی و فرهنگی....................................................... 40

از خود بیگانگی و بی‌هنجاری........................................................ 40

آب و هوا، رژیم غذایی و عوامل مشابه آن............................................... 41

رانندگی.................................................................. 41

زندگی در شهر در مقایسه با زندگی در روستا................................. 41

2. حوزه خانواده....................................................... 42

3. حوزه شغلی.............................................................. 43

ویژگیهای نقش....................................................................... 44

ویژگیهای شغل.................................................46

روابط میان- فردی........................................................... 47

جو و ساختار سازمانی................................................ 48

روشهای مدیریت منابع انسانی و فن آوری و خصوصیات مادی........................ 49

فن آوری خصیصه های مادی......................................................... 51

هزینه های استرس شغلی............................................................... 53

استراتژیهای مقابله با استرس در سازمان.................................................. 54

پیشنه تحقیقات...................................................................... 56

تحقیقات خارجی..............................................................56

تحقیقات داخلی..................59

خلاصه فصل .................................................................... 62

فصل سوم- روش تحقیق

مقدمه.........................64

روش تحقیق..................................................................... 64

جامعه تحقیق............................................................. 65

نمونه و روش نمونه گیری.............................................................. 65

روش و ابزار گردآوری اطلاعات.......................................................... 67

پرسشنامه................................................................ 68

عنوان صفحه

 تعیین اعتبار و روایی......................................................... 69

روشهای آماری تجزیه و تحلیل داده ها................................. 70

فصل چهارم- تجزیه و تحلیل داده های تحقیق

مقدمه..............................................................................72

الف- توصیف ویژگیهای جمعیت شناختی................................... 72

ب- بررسی آماری سوال و فرضیات تحقیق....................................... 83

بررسی آماری سوال اصلی تحقیق................................................. 83

بررسی آماری فرضیات تحقیق................................................... 84

نتیجه گیری................................................................ 90

فصل پنجم- نتیجه گیری و پیشنهادات

مقدمه....................................................................... 91

خلاصه......................................................... 92

نتیجه گیری................................................................. 93

پیشنهادات.................................................... 97

پیشنهادات اجرایی................................................. 97

پیشنهادات پژوهش........................................ 98

محدودیتهای تحقیق................................................... 99

منابع فارسی............................................... 100

منابع لاتین................................................ 104

ضمائم..................................................

فهرست جداول

 جدول 1-3: حجم آمار و نمونه پنج ناحیه آموزش و پرورش.......................... 67

جدول 2-3: عوامل استرس زای شغلی و سوالات مربوطه......................... 69

جدول 1-4: توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب جنسیت......................... 72

جدول 2-4: توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب تحصیلات................ 74

جدول 3-4: توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب رشته تحصیلی................... 76

جدول 4-4: توزیع فراوانی نمونه پژوهش برحسب سنوات مدیریت..................... 78

جدول 5-4: شاخص نمرات توصیفی عوامل استرس زا برحسب جنسیت.............. 80

جدول 6-4: شاخص نمرات توصیفی عوامل استرس زا برحسب تخصص................ 81

جدول 7-4: شاخص نمرات توصیفی عوامل استرس زا برحسب سنوات مدیریت...... 82

جدول 8-4: بررسی عوامل استرس زای شغلی مدیران....................... 83

جدول 9-4: بررسی میانگینهای رتبه ای عوامل استرس زا به تفكیك جنسیت و

نتایج آزمون U- مان ویتنی.................................. 85

جدول 10-4: بررسی میانگینهای رتبه ای عوامل استرس زا به تخصص و نتایج آزمون

U- مان ویتنی...................... 87

جدول 11-4: بررسی میانگینهای رتبه ای عوامل استرس زا به سنوات خدمت و

نتایج آزمون U- مان ویتنی........... 89

  فهرست اشكال

 نگاره شماره 1-2: استرس بعنوان پاسخ درونی............... 17

نگاره شماره 2-2: مدل تاثیر متقابل............................. 20

نگاره شماره 3-2: فیزیولوژی استرس......................... 24

نگاره شماره 4-2: رابطه میان استرس و قابلیت اجرای كار............................... 28

نگاره شماره 5-2: عاملهای مادی استرس در محیط كار..................... 52