مقایسه باورهای فراشناختی و راهبردهای کنترل فکر و سبک های اسناد در بین افراد دیابتی و سالم

چکیده

 

هدف از پژوهش حاضر مقایسه باورهای فراشناختی و راهبردهای کنترل فکر و سبک های اسناد در بین افراد دیابتی و سالم می باشد. جامعه پژوهش حاضر شامل تمامی بیماران مراجعه کننده به بیمارستان ها و مطب های تخصصی شهر اردبیل در نیمه اول سال 1394 می باشد. روش تحقیق حاضر علی مقایسه می باشد و روش نمونه گیری به صورت در دسترس می باشد. به این صورت که در مرحله اول از میان بیماران دیابتی مراجعه کننده به بیمارستان ها و مطب های تخصصی شهر اردبیل تعداد 35 نفر و از میان افراد سالم تعداد 35 نفر انتخاب شد. برای گردآوری داده از پرسشنامه های پرسش‌نامه سبک اسنادی  (ASQ)، پرسشنامه فراشناخت (MCQ) و پرسشنامه کنترل فکر در این پژوهش استفاده شد. برای بررسی فرضیه پژوهش از آزمون مانوا استفاده شد. یافته این تحقیق نشان داد که بین مولفه های باورهای فراشناختی در بین دو گروه بیماران مبتلا به دیابت و افراد سالم تفاوت معنی داری وجود دارد (05/0<p) و میانگین نمرات متغیرهای مفروض در بین نمونه های گروه دیابتی بیشتر از گروه سالم است و تنها در بعد خودآگاهی شناختی بین دو گروه تفاوت وجود ندارد. می توان نتیجه گرفت که افراد مبتلا به دیابت به علت نیاز به آموزش برای افزایش باورهای فراشناختی خود دارند.

 

 

 

واژگان کلیدی: فراشناخت، کنترل فکر، سبک های اسناد، افراد دیابتی

مقدمه

 

دیابت یا بیماری قند، یک اختلال متابولیک (سوخت و سازی) در بدن است. در این بیماری توانایی تولید انسولین در بدن از بین می‌رود و یا بدن در برابر انسولین مقاوم شده و بنابراین انسولین تولیدی نمی‌تواند عملکرد طبیعی خود را انجام دهد. نقش اصلی انسولین پایین آوردن قند خون توسط مکانیزم‌های مختلفی است. دیابت دو نوع اصلی دارد. در دیابت نوع یک تخریب سلولهای بتا در پانکراس منجر به نقص تولید انسولین می‌شود و در نوع دو مقاوت پیشرونده بدن به انسولین وجود دارد که در نهایت ممکن است به تخریب سلول‌های بتای پانکراس و نقص کامل تولید انسولین منجر شود (گوگوئن و گیلبرت، 2014). در دیابت نوع دو مشخص است که عوامل ژنتیکی، چاقی و کم‌تحرکی نقش مهمی در ابتلای فرد دارند. خود مراقبتی دیابت به عنوان مجموعه ای از رفتارها (تنظیم برنامه غذایی، انجام ورزش، مصرف داروها، خود پایشی سطوح قند خون یا ادرار و مراقبت از پاها) آنها تعریف شده است که بیماران مبتلا به دیابت، را به طور روزانه برای دستیابی به کنترل دیابت انجام می دهند (رحیمیان بوگار و همکاران، 2010). این رفتارها موجب پیشگیری از عوارض زودرس و دیررس بیماری گردیده و زندگی طولانی مدت را برای بیمار تضمین می کنند (آدامز و همکاران، 2013). بیماری دیابت در قلب مسائل رفتاری است و عوامل روانشناختی و اجتماعی نقش حیاتی در مدیریت آن دارند (سنوک و همکاران، 2005)، تا جایی که برخی صاحب نظران همچون گلاسگو[1] آن را در حقیقت یک مسأله رفتاری و یک بیماری خود-مراقبتی قلمداد می کنند (سنوک و همکاران، 2006).

 

فراشناخت[2] در روان‌شناسی واژه‌ای است که به صورت «شناختنِ شناختن» و یا «دانستنِ دانستن» تعریف شده است. تاملی که انسان بر روی فرایندهای ذهنی خود می‌کند، و اندیشیدن درباره تفکر را فراشناخت می‌نامند. این مفهوم از مفاهیم نظریه ذهن به شمار می‌آید، که به صورت عمومی دارای دو مولفه است: یکی دانش درباره شناخت، و دیگری قاعده بخشیدن به شناخت. کودک انسان تا پیش از دبستان هنوز مجهز به فراشناخت نیست و توانایی درک نظر و افکار و احساسات دیگران را ندارد، از چهار سالگی به بعد است که می‌فهمد که افکار و باورهای دیگران بر رفتارشان تاثیر می‌گذارد و این‌که حتی ممکن است آن‌ها از واقعیت به دور نیز باشد. بیماران مبتلا به اوتیسم فاقد نظریه ذهن می‌باشند، آدم‌ها را به مانند هر نوع شی دیگری می‌بینند، در نتیجه به دنیای درون خود پناه می‌برند (رفیعی، 1392).

 

فراشناخت را می توان به سه حیطه دانش فراشناختی[3]، تجربه های فراشناختی[4] و راهبردهای فراشناختی[5] تقسیم کرد. دانش فراشناختی به باورها و نظریه هایی اطلاق می شود که افراد درباره تفکر خود دارند. تجربه های فراشناختی شامل ارزیابی ها و احساس هایی است که افراد در موقعیت های مختلف درباره ی وضعیت روانی خود دارند و راهبردهای فراشناختی پاسخهایی هستند که برای کنترل و تغییر تفکر به کار گرفته می شوند و به خودتنظیمی هیجانی و شناختی کمک می کنند (ولز، 2013).

 

راهبردهای كنترل فكر پاسخ هایی هستند كه افراد برای كنترل فعالیت های نظام فراشناختی خود نشان می دهند. ولز و ماتیوس اختلال هیجانی را با راهبرد كنترل تهدید مشخص می كنند (ولز و ماتیوس،1994). افراد برای كنترل افكار ناخواسته یا اضطراب زای خود از طیف وسیعی از راهبردها استفاده می كنند. در یك مطالعه ی تحلیل عاملی، ولز و دیویس، پنج راهبرد كنترل را مشخص كردند كه از طریق پرسشنامه ی كنترل فكر (TCQ) سنجیده می شود. این راهبردها ارزیابی مجدد، تنبیه، كنترل اجتماعی، نگرانی و توجهبرگردانی را شامل می شوند (ولز، 2013). هدف از پژوهش حاضر مقایسه باورهای فراشناختی و راهبردهای کنترل فکر و سبک های اسناد در بین افراد دیابتی و سالم که شامل تمامی بیماران مراجعه کننده به بیمارستان ها و مطب های تخصصی شهر اردبیل در نیمه اول سال 1394 می باشد.

 

 

---

 

[1]- Glasgow

 

[2]- Metacognition

 

[3]- Metacognitive kowledge

 

[4]- Metacognitive experinces

 

[5]- Metacognitive strategies

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                 صفحه

 

چکیده. 1

 

فصل اول

 

کلیات تحقیق

 

1-1 بیان مسئله. 4

 

1-2 اهمیت وضرورت پژوهش.... 7

 

1- 3 اهداف پژوهش.... 7

 

1-3-1 هدف کلی.. 7

 

1-3-2 اهداف جزئی.. 8

 

1-4 فرضیه ها 8

 

1-5 تعریف نظری وعملیاتی متغیرها 9

 

فصل دوم

 

ادبیات و پیشینه پژوهش

 

2-1 مقدمه. 12

 

2-2 دیابت... 12

 

2-2-1 دید کلی.. 12

 

2-2-2 تاریخچه. 12

 

2-2-3 دیابت شیرین وابسته به انسولین.. 13

 

2-2-4 فنوتیپ و سیر طبیعی دیابت شیرین وابسته به انسولین.. 13

 

2-2-5 اداره بیمار مبتلا به دیابت شیرین وابسته به انسولین.. 14

 

2-2-6 خطر توارث دیابت شیرین وابسته به انسولین.. 14

 

2-2-7 دیابت شیرین غیر وابسته به انسولین.. 14

 

2-2-8 فنوتیپ و سیر طبیعی دیابت شیرین غیر وابسته به انسولین.. 15

 

2-2-9 اداره بیمار مبتلا به دیابت شیرین غیر وابسته به انسولین.. 15

 

2-2-10 خطر توارث دیابت شیرین غیر وابسته به انسولین.. 16

 

2-2-11 دیابت نوع یک.... 16

 

2-2-12 دیابت نوع دوم. 16

 

2-2-13 دیابت بارداری.. 16

 

2-2-14 عوارض دیابت... 17

 

2-2-15 دیابت در ایران. 17

 

2-2-16 دیابت نوع 2 یا دیابت غیر وابسته به انسولین.. 17

 

2-2-17 عوامل مؤثر بر دیابت... 18

 

2-3 باورهای فراشناختی.. 18

 

2-3-1 فراشناخت... 22

 

2-3-3 عناصر فراشناخت... 23

 

2-3-3-1 دانش فراشناختی.. 23

 

2-3-3-2 کنترل فراشناختی.. 25

 

2-3-4 دانش و کنترل خود. 25

 

2-3-4 دانش و کنترل فرآیند. 26

 

2-3-4-1 انواع دانش موثر در فراشناخت... 26

 

2-3-4-2 کنترل اجرایی رفتار. 27

 

2-3-5 راهبردهای یادگیری.. 27

 

2-3-6 راهبردهای فراشناختی.. 29

 

2-3-7 تمایز راهبردهای شناختی و فراشناختی.. 31

 

2-3-8 ضرورت آموزش راهبردهای فراشناختی.. 32

 

2-4 راهبردهای کنترل فکر. 33

 

2-4-1 فواید کنترل فکر. 33

 

2-4-2 روش‌های اصلاح احساسات... 35

 

2-4-2-1 آموزش ریلکسیشن (آرام‌تنی) 35

 

2-4-2-2 احساس بسازید. 37

 

2-4-2-3 شاد باشید. 38

 

2-4-2-4 رسیدن به آرامش درونی.. 39

 

2-4-2-5 مدیتیشن.. 40

 

2-4-2-6 حساسیت‌زدایی.. 41

 

2-4-2-7 بیرون بریزید. 43

 

2-4-2-8 تخلیه. 43

 

2-4-2-9 انرژی روانی را صرف اعمال سازنده کنید. 45

 

2-4-2-10 پرت کردن حواس... 46

 

2-4-2-11 محیط را عوض کنید و از تقویت‌کننده‌ها استفاده کنید. 46

 

2-4-2-12 تمرین.. 46

 

2-4-2-13 مهارت... 46

 

2-4-2-14 معکوس‌گرایی.. 46

 

2-4-2-15 دارو. 47

 

2-4-2-16 سازگاری‌تدریجی.. 47

 

2-4-2-17 انجام کارهایی که دوست داریم.. 47

 

2-4-2-18 ارزش‌ها 47

 

2-5 سبک اسناد. 47

 

2-5-1 اسناد و نظریه اسناد. 47

 

2-5-2 نظریه های اسناد. 48

 

2-5-3 اسناد و سوگیری ها 49

 

2-6 پیشینه پژوهش.... 52

 

2-6-1 پژوهش های خارجی.. 52

 

1-6-2-1 پیشینه پژوهش باورهای فراشناخت... 52

 

2-6-2-2 پیشینه پژوهشی راهبردهای کنترل فکر. 54

 

2-6-2-3 پیشینه پژوهشی سبک اسناد و دیابت... 55

 

2-6-3 پژوهش های داخلی.. 55

 

فصل سوم

 

روش شناسی تحقیق

 

3-2 جامعه آماری.. 59

 

3-3 حجم نمونه و روش نمونه گیری.. 59

 

3-4 روش گرد آوری اطلاعات... 59

 

3-5 ابزارگرد آوری اطلاعات... 60

 

3-6 روش تجزیه و تحلیل داده ها 61

 

فصل چهارم

 

تجزیه و تحلیل داده ها

 

4-1 ویژگی های جمعیت شناختی.. 63

 

4-2 یافته های توصیفی.. 64

 

4-3 یافته های استنباطی.. 66

 

فصل پنجم

 

بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات

 

5-1 مقدمه. 75

 

5-2 بحث و نتیجه گیری.. 75

 

5-3 نتیجه گیری کلی.. 77

 

5-4 محدودیت ها 77

 

5-5 پیشنهادات پژوهش.... 78

 

5-5 پیشنهادات کاربردی.. 78

 

منابع. 79

 

ضمائم.. 87

 

فهرست جداول

 

جدول 1-1 مولفه های فراشناخت براساس دیدگاه فلاول (1979)...................................... 20

 

جدول 4-1جنسیت در بین گروه های مورد مطالعه............................................................. 63

 

جدول 4-2 وضعیت تاهل در بین گروه های مورد مطالعه.................................................. 63

 

جدول 4-3 میانگین و انحراف معیار سن در گروه های مورد مطالعه.................................. 63

 

جدول 4-4 میانگین و انحراف معیار ابعاد سیک اسنادی در گروه های مورد مطالعه.......... 64

 

جدول 4-5 میانگین و انحراف معیار ابعاد کنترل فکر در گروه های مورد مطالعه............... 65

 

جدول 4-6 میانگین و انحراف معیار ابعاد فراشناخت در گروه های مورد مطالعه............... 66

 

جدول 4-7 نتایج آزمون لوین برای ابعاد سبک اسنادی....................................................... 67

 

جدول 4-8 نتایج آزمون معناداری تحلیل واریانس چند متغیره ابعاد سبک های اسنادی..... 67

 

جدول 4-9 نتایج آزمون لوین برای ابعاد باورهای فراشناختی............................................. 68

 

جدول 4-10 نتایج آزمون معناداری تحلیل واریانس چند متغیره فراشناخت ها.................. 69

 

جدول 4-11 نتایج آزمون تحلیل واریانس چند متغیره (مانوا) بر روی متغیر فراشناخت ها 70

 

جدول 4-12 نتایج آزمون لوین برای ابعاد کنترل فکر.......................................................... 71

 

جدول4-13 نتایج آزمون معناداری تحلیل واریانس چند متغیره کنترل افکار........................ 72

 

جدول 4-14 نتایج تحلیل پایایی گویه های مربوط به پرسشنامه های  پژوهش................... 72

 

جدول 4-15 آزمون نرمال بودن (kolmogorov-smirnov test) توزیع متغیرهای مورد بررسی................................................................................................................................... 73